ای خدایی که در برابر احسان به بندگان پاداش نخواهی، و از عطا و بخشش پشیمان نمی‏شوی، ای کسی که مزد بنده خود را بیش از عمل او می‏دهی. نعمتت بی‌استحقاق به بندگان رسد، و عفوت تفضل، و مجازاتت عدالت، و قضایت عین خیر است. اگر بخشش کنی، عطایت را به منت آلوده نکنی و اگر عنایت نکنی، از باب ستم نیست.

آن‏که تو را شکر کند، شکرش کنی؛ در صورتی که خودت آن شکر را به او الهام فرموده‌ای، و هر که تو را بستاید، پاداشش می‏دهی؛ در حالی که آن ستایش را خودت به او تعلیم ‏کرده‌ای. پرده می‏پوشی بر آن که اگر می‏خواستی، رسوایش می‏کردی و جود و کرم کنی بر آن که اگر می‏خواستی، از وی دریغ می‏کردی، در صورتی که هر دو مستحق رسوایی و دریغ تواند، اما تو تمام امورت را براساس تفضل بنا نهاده‏ای و قدرتت را بر آیین گذشت مقرر کرده‏ای، و با آن که با تو به مخالفت برخاسته با بردباری روبه‌رو می‏شوی، و به آن که در حق خویش ستم کرده مهلت می‏دهی، با صبر و بردباری خود مهلتشان می‏دهی تا به حضرتت بازگردند و در مؤاخذه عاصیان شتاب نمی‏کنی تا به توبه موفق شوند، تا هلاک شونده آنان بدون رضای تو هلاک نشود و تیره‏بختشان به نعمتت بدبخت نشود مگر پس از قطع بهانه و بعد از اتمام حجت همه جانبه بر او، و این همه بزرگواری و آقایی از عفو و گذشت توست ای بزرگوار و بهره‏ای است از محبتت ای بردبار.

تویی که بر بندگانت دری به سوی بخشش خود باز کرده‏ای، و آن را باب توبه نامیده‏ای و بر آن درِ گشوده راهنمایی از وحی خود قرار داده‏ای، تا آن را گم نکنند، پس خود ــ که نامت والا و مبارک است ــ فرمودی: «به سوی خدا توبه خالص و بی‏پیرایه آورید، باشد که پروردگارتان گناهان شما را محو کند و شما را داخل بهشت‏هایی کند که نهرها از زیر آن روان است در آن روزی که خداوند، پیامبر خود و آنان را که به او ایمان آوردند، خوار و ذلیل نمی‏کند، درحالی‏که نورشان پیش‏رویشان و از جانب راستشان روان است» می‏گویند: «خداوندا نورمان را کامل کن، و ما را مورد مغفرت قرار ده، که تو بر هر چیز توانایی.»

پس عذر کسی که از ورود به آن خانه غفلت کند، پس از گشوده شدن در و به‏پا داشتن راهنما چه خواهد بود؟ و تویی که در معامله با بندگانت بر عطای خود افزوده‏ای، تا در این تجارتشان از عنایت تو سود برند، و در حرکت کردن به جانب تو کامیاب شوند و از حضرتت بهره‏ای افزون دریافت کنند. به همین خاطر، تو خود ــ که نامت مبارک است و بس والایی ــ فرمودی: «هر کس که یک کار نیک کند، ده برابر آن پاداش دارد و هر کس یک کار بد کند، جز به مانند کارش عقوبت نبیند.»

و نیز فرمودی: «مثل آنان که اموالشان را در راه خدا انفاق می‏کنند» مانند (خداوندا، تو از خالص‏ترین آن وظایف و برگزیده‏ترین آن فرایض، ماه رمضان را قرار دادی که آن را از میان سایر ماه‌ها برگزیدی و از میان همه زمان‌ها و عصرها اختیار کردی و بر تمام اوقات سال ترجیح دادی؛ زیرا در آن قرآن و نور نازل کردی) دانه‏ای است که هفت خوشه رویانده، در هر خوشه صد دانه باشد و کیست که به خداوند قرض الحسنه دهد تا خدا آن را چندین برابر سازد؟ و امثال و نظایر این وعده‏ها که در قرآن درباره چند برابر کردن کارهای نیک فرو فرستاده‏ای.

و تویی آن خداوندی که با گفتار از غیب خود و به سبب ترغیبت که در برگیرنده سود ایشان است، آنان را به چیزی راهنمایی فرمودی که اگر از آنان می‏پوشاندی دیدگانشان درک نمی‏کرد، و گوش‌هاشان فرا نمی‏گرفت و فکرشان به آن نمی‏رسید؛ چرا که فرمودی: «مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس آورید و کفران نورزید.»

و فرمودی: «هرآینه اگر شکر آرید، شما را افزونی دهم و اگر ناسپاسی کنید، همانا عذاب من شدید است» و فرمودی: «مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، آنان که از عبادت من (دعا کردن) تکبّر ورزند، به زودی خوار و ذلیل، وارد جهنم می‏شوند.«

پس نیایش و دعا را عبادت و ترکش را کبر و خودخواهی نامیدی و بر ترک دعا به دخول دوزخ با ذلت و خواری تهدید فرمودی.

بدین سبب بندگان واقعی به نعمتت تو را یاد کردند و به بخششت شکر آوردند، و به فرمانت به دعا برخاستند و به خاطر گرفتن عطای افزونت، صدقه دادند و تنها راه آزادی آنان از خشم تو و دستیابی به رضای حضرتت در آن بود.

و اگر مخلوقی مخلوق دیگر را از سوی خود به مثل آن‌که حضرت تو بندگانت را از سوی خود راهنمایی کردی، هدایت می‏کرد، موصوف به احسان و موصوف به امتنان و بخشش بود و به هر زبانی مورد ستایش قرار می‏گرفت.

پس سپاس تو راست تا آن‌جا که در سپاس تو راهی وجود داشته باشد و تا آن‌جا که برای سپاس کلمه‏ای که تو به آن ستوده شوی و معنایی که به سپاس منصرف گردد، باقی باشد. ای کسی که با احسان و فضلت بندگان را به سپاس فراخوانده‏ای و آنان را غرق عطا و بخشش خود کرده‏ای.

چه آشکار و پراکنده است نعمت تو در ما! و چه فراوان است عطایت برما! و چه مخصوص است نیکی تو به ما!

ما را به دین برگزیده‏ات راه نمودی، و به آیین پسندیده‏ات رهنمون شدی و سالک راهی فرمودی که آن را هموار کردی و ما را به راه تقرب به پیشگاهت و وصول به کرامتت بینایی دادی.

خداوندا تو از خالص‏ترین آن وظایف و برگزیده‏ترین آن فرایض، ماه رمضان را قرار دادی که آن را از میان سایر ماه‌ها برگزیدی و از میان همه زمان‌ها و عصرها اختیار کردی و بر تمام اوقات سال ترجیح دادی؛ زیرا در آن قرآن و نور نازل نمودی و ایمان را در این ماه چند برابر ساختی و روزه گرفتن را در آن واجب فرمودی و به شب‌زنده‏داری در آن ترغیب کردی و شب قدر را، که از هزار شب با ارزش‏تر است، در آن بزرگ داشتی.

پس ما را محض این ماه، بر سایر امم برتری دادی و در پرتو فضل آن، ما را از میان همه ملت‌ها برگزیدی. پس به فرمانت روزش را روزه گرفتیم و در شبش به کمک تو به عبادت برخاستیم و به وسیله روزه و نمازش، طالب رحمتی که برای ما مهیا فرمودی شدیم و آن را وسیله رسیدن به ثواب تو قرار دادیم و تو بر آن‌چه بندگانت بدان رغبت دارند، قادری، و آن‌چه را از احسانت خواسته شود، بخشنده‏ای و به آن که جهت رسیدن به قرب تو بکوشد، نزدیکی.

و همانا این ماه در نزد ما ستوده زیست و با ما هم‌نشینی پسندیده بود و برترین منفعت جهانیان را برای ما به ارمغان آورد. پس به هنگام پایان گرفتن وقت و سر آمدن مدت و کامل شدن روزهایش، از ما جدا شد.

اینک؛ «اینک آن را وداع می‏گوییم؛ وداع کسی که هجرانش بر ما غم‏انگیز است و روی گرداندنش ما را به اندوه و وحشت دچار کرده و بر عهده ما پیمان ناگسستنی و حرمت در خور توجه، و حق لازم دارد.»